Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΝΑΞΟ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΑΜ. ΔΕΤΣΗΣ



Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ Στρατ. Τµήµατος Νάξου (1900-1996)



Δαµαριωνίτηs είναι ο οργανωτns και ο αναγνωρισµένοs από το Αρχηγειοίο Μέ­σης Ανατολης αρχηγόs του αντάρτικου στην Νάξο κατά την κατοχη.
Προκειται για τον Ταγµατάρχη τότε και µετέπειτα στρατηγό Γεώργιο Σταµ. Δέτση, που οργάνωσε την Εθνικιη αντί­σταση στη Νάξο Εναντίον των ξένων κα­τακτπτών.
Ο Γεώργιοs Δέτσηs γεννηθηκε στο Δαµαριώνα Νάξου το 1900, πέθανε στnν Αθιηνα στις 26-9-1996 και Ενταφιάσθηκε στο χωριό του το Δαµαριώνα, που αγα­πούσε πολύ.
Μικρόs κατετάγη στο Στρατό ωs υπα­ξιωµατικόs. ·ελαβε µέροs στη Μικρασια­τικιη Εκστρατεία, όπου στη µάχη για την κατάλειψη τnς Κιουταχείαs (1921) από τον 'στρατό µαs τραυµατίσθηκε και µεταφέρθηκε στον Πειραιά για θεραπεία.
Αργότερα τον βρίσκωµε αξιωµατικό να αγωνίζεται εναντίον των lταλών στα Αλβανικά βουνά και από την αλληλογραφία του τns εποχης εκείνηs διαφαίνεται καθαρά η µεγαλη αγάπη του στην οικογένεια, η πίστη του στην Παναγιά και η αφοσίωση του στην πατρίδα.
«Είναι υπoxρεωσις, γράφει, κάθε Eλληνos µικρού και µεγάλου και κάθε Ελληνίδοs να προσφέρει ταs υπηρεσίαs του εις την γλυκειά µαs πατρίδα ... ».
Στην κατοχη ο ταγµατάρχηs Γεώργιοs Δέτσηs µε τρόπο µυστικό και µεθοδικό συγκρότησε και οργάνωσε το Στρατιωτικό Τµηµα Νάξου, στις 21 Νοεµβρίου 1941, το οποίο διαλύθηκε, µετά την απεπωθέρωση τns Νάξου, στις 25-10-1944.
Σκοπόs του Στρατιωτικού τµnµατοs Νάξου, ως αναγράφεται στnν εισηγιτικη εκθεση του αρχηγού του Γ. Δέτση πρos το Υπουργείο εθνικns Άµυναs, ηταν η συγκρότnση ανταρτικών οµάδων, η συγκέντρωση πληροφοριών στρατιωτικns φύσεωs και η διαβίβαση τous στο Στρατnγείo μεσns Avaτoλns, η διενέργεια πράξεων διαφθοράs, n προστασία και φυγάδευσn συµµάχων και Ελληνων
και n διατηρηση και τόνωση του εθνικού φρονηµατοs των κατοίκων τns Νάξου.
Άµεσοι και στενοί συνεργάτεs του ταγµατάρχη Δέτση οι µόνιµοι αξ/κοί του Ελληνικού Στρατού: Κατσούλns Εµµ., Πατσαρίσns Αντ., Καραµπάτσns Δηµ., Κυπαρισης Νικ.,οι έφεδροι αξιωµατικοί και πολλοί κάτοικοι των χωριών που έδρα­σαν µε κίνδυνο τns ζωnς τους.
Το 1942 με υποβρύχιο από την Μέση Ανατολή αποβιβάστηκαν στην Αγιασό Νάξου πέντε Ιερολοχίτες Έλληνες, (Σερβετιάδης, Φουριώτης Αντώνης, Μπενίκος), οι δύο με ειδικότητα ασυρματιστού και οι υπόλοιποι τρεις για κατασκοπεία.
Οι κύριοι συνεργάτες τους (σύνδεσμοι) ήταν ο Γεώργιος Δέτσης (Χατζής) και ο Γιάννης Δέτσης (Κουρμούλης).
Ο Γιώργης Δέτσης (Χατζής) Δαμαριωνίτης, ο συνταγματάρχης τότε και μετέπειτα στρατηγός ηταν ο αρχηγος, στο αντάρτικο της Νάξου εναντίον των ξένων κατακτητών.
Οι ανωτέρω Δαμαριωνίτες παρέλαβαν τους Ιερολοχίτες και τους πήγαν πρώτα στη Λαγκάδα στο σπήλαιο, όπου έμειναν για 1Ο ημέρες και κατόπιν πήγαν στο κάστρο στην Θεοσκέπαστη. Λόγω της επικινδυνότητας να τους ανακαλύψουν, κατέληξαν στο μιτάτο στη θέση Κατσούλη του Νικολάου Δέτση (Καφαντάρη). Εκεί έμειναν από Αύγουστο 1943 - Οκτώβρη 1943, όπου και έγινε η αποχώρηση των Γερμανών από τη Νάξο.
Καθημερινά και όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν ένας από τους Ιερολοχίτες έπαιρνε τον μικρό Γιάννη (Καφαντάρη) 15 ετών, γιο του Νικόλα, και κατέβαιναν στα Λιβάδια και τη Χώρα με την δικαιολογία να πουλήσουν λάστιχα από αυτοκίνητα για τα παπούτσια ή για εξεύρεση τροφής και κύριο σκοπό την κατασκοπεία του εχθρού. Ο μεγαλύτερος γιος του Νικόλα (Καφαντάρη), Γιώργης Δέτσης, καθόταν ως παρατηρητής στη θέση Κατσούλη για να ειδοποιήσει σε περίπτωση κινδύνου.
Συγκροτηθηκαν ένοπλο τμηµα ανταρτών, οµάδεs πληροφοριών, προπαγάν­δαs, φυγαδεύσεωs και το Σ.Τ.Ν. ανάπτυξε δράση.
Το Συµµαχικό Στρατηγείο μεσης ανατολης, αφού έλαβε γνώση τns κατασκο­πευτικης δραστnριότnταs του Σ.Τ.Ν., το ενέταξε στnν δύναµη του και αναγνώρι­σε τον Ταγµατάρχη Γ. Δέτση ως αρχηγό τns γενικης αντίστασns στην Νάξο και εγκατάστησε πληροφοριακό δίκτυο στn Νάξο.
Οι πάσns φύσεωs πλnροφορίεs περί των κατακτητών από τα διάφορα χωριά δlεβιβάζοντο δια πεζών αγγελιαφόρων στη Διοίκηση του Σ.Τ.Ν., στο χωριό Δα­µαριώνα και απ' εκεί δια ασυρµάτου στο Αρχηγείο Mεσης Avατολης.
Ο Ταγµατάρχns Γ. Δέτσns είχε το αρχηγείο του στο περιβόλι του πατέρα του, στο Δαµαλά, κοντά στο αµπέλι του Αντώνη Βασαλάκη (Λιερού) και συνερ­γαζόταν µε το κλιµάκιο των Άγγλων κοµάντος του νησιού και τις άλλεs οργανώ­σεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ µε κέντρο την Απείρανθο υπό το Συντ/χη Φλ. Μπάκαλο. Το Σ.Τ.Ν. ενέπνευσε πνεύµα αντίστασns στoυs κατοίκουs τns Νάξου, n προσφορά του ηταν εθνικη και το όνοµα του Γ. Δέτση σηµείο αναφοράs, ως οµολογείται.
Στη σύσκεψη, στο σπίτι του Ι. Λιανόπουλου, έφεδρου αξιωµατικού και σηµα­ντικού αγωνιστη τns αντίστασns στn Νάξο, στο Φιλώτι, έλαβαν µέροs µόνο αξιωµατικοί ως Καιρης, Δέτσns, Πατσαριδης, Κατσούλns κ.ά.
Αντικείµενο τns σύσκεψns ηταν n περαιτέρω στάση έναντι των Γερµανών.
Στη σύσκεψη προσηλθε και ο Γ. Ζευγώλns, µέλοs τns Διοικούσαs επιτροπης του ΕΑΜ Νάξου, και µετέφερε το µηνυµα-απόφαση ότι το ΕΑΜ είχε αποφασίσει να χτυπησεl τoυs Γερµανούs.
Μετά την ανακοίνωση τns απόφασns ο Γ. Ζευγώλns αποχώρησε και οι αξιω­µατικοί σκεφθέντεs ψύχραιµα και εκτιµησαντεs την κατάσταση αποφάσισαν να µν χτυπησουν τους Γερµανούs κατά τη µετάβαση τoυς στη Χώρα, αλλά να ανα­µείνουν την κατάλλη στιγµη και έξωθεν βοηθεια».
Το ΕΑΜ δέxτnκε την απόφαση των αξιωµατικών και έτσι αποφεύχθηκε αιµατοκύλισµα κάποιου χωριού, ισως αποτραπηκαν «Νέα Καλάβρυτα» στn Νά­ξο.
Στη µάχη στο Κάσρο τns Χώραs για απελευθέρωση τns Νάξου, 13-15 Οκτώ­βρη 1944, ενωµένεs οι δυνάµεις Σ,Τ.Ν.-ΕΑΜ, υπό τις διαταγέs του Γ. Δέτση, έλα­βαν ενεργό µέροs και µε τoυς Iερολοχιτες και Ayγλους Κοµάντοs απελευθέρω­σαν από την Γερµανικn Kατοχn, έπειτα από τριnµερn µάχn, στην Νάξο.
Στnv έκθεση Διοικnσεωs του Ιερού Λόχου για τous διακριθέντεs στην ανωτέ-
ρω µάχη αναφέρεται µεταξύ των άλλων.
« ... Τον Ταγµατάρχην ΔΕΤΣΗΝ Γ. ΔΙΟΙΚΗΤΗΝ του Τµnµατοs Ανταρτών ΝΑΞΟΥ µνηµονεύω διότι εν πληρει δουλεία της Πατρίδοs κατόρθωσε να συγκροτηση και να εµφανίση τnν κατάλληλη στιγµην ένοπλον Τµηµα, όπερ συνεργάσθη άρι­στα και συνέβαλε κατά πολύ εις την συντριβην του εχθρού ανωτέρου εις µέσα και ισχυρώs εγκατεστηµένου και προτείνω όπωs του απονεµηθη ο Πολεµικόs Σταυρόs Γ' Τάξεωs».
Ο Διοικnτns του αρχηγείου της 133 µονάδαs του Συµµαχικού Στρατηγείου Μέσns Avατολης, Avτ/ρxns Ι. Α. Ντόλµπευ, σε έγγραφό του, µε ηµεροµηνία 1­12-43, γράφει για τον Ταγµατάρχη Γ. Δέτση. «Σε όλη την διάρκεια αυτού του πο­λέµου ο Ταγµατάρχns ΔΕΤΣΗΣ Γεωργ. υπηρξε ενθουσιώδns υποστηρικτης των Συµµάχων στην Nnσo Νάξο.


Από το 1942 βοnθnσε κάθε συµµαχικό προσωπικό, που απεβιβάζετο στην Νάξο και εξ αιτίαs του οποίου φυλακίστηκε πολλέs φορέs από τous lταλούs. Όταν συµµαχικn στρατιωτικη αποστολη αποβιβάστηκε στην Νάξο εγκατέστnσε στενό σύνδεσµο µε αυτη


Ηταν τότε αρχnγόs τns οµάδαs αντί­στασns του ανταρτικού στρατού τns Νησου- και οδnγnσε τους άνδρεs του προς υποστnριξn των επιθέσεων της αποστολης κατά του εχθρού.


Οδηγησε το στρα­τό του στην τελικη επίθεση κατά τns Γερµανικns φρουράs τον Οκτώβριο του '44, πράξη που είχε ως αποτέλεσµα την µετά τριnµερο απελευθέρωση της Νάξου.
Γενικόs χαρακτnρισµόs: Εξαίρετοs τύποs Αξ/κού πρόσφερε µεγάλη υπηρεσία στις 133 µονάδεs και πολλέs φορέs έδειξε την αξία του στις µάχεs κατά των Γερ­µανών.
Οι υπnρεσίεs του προτείνεται να θεωρηθούν ως υπnρεσίεs στην πρώτη γραµ­µn, n υπηρεσία επί εχθρικού εδάφουs».
Στις 22-8-48 ο Βρετανόs Πρεσβευτns Νόρτον, σε επίσημη τελετη στην Βρετανι­κn Πρεσβεία στην Αθηνα, παρασηµοφόρησε µε Βρετανικό παράσηµο τον Ταγ­µατάρχη ΔΕΤΣΗ Γεώργιο. Ο γνωστόs συγγραφέαs και ποιητης Ν. Κεφαλληνιά­δns αφιέρωσε στον Γεώργιο Δέτση το πιο κάτω ποίηµα:
Στον αείµνnσrο συνταγµατάρχn Γεώργιο Δέrσn
Σ' είδα προχτέs στον ύπνο µου και παλι στο νnσί µαs, πως έκανεs Αντίστασn µε τους αγωνιστες,
λαχτάρnσε n καρδούλα µου, όπωs τα Χρόνια εκείνα
του ένδοξου αντάρτικου, σα νά 'τανε προχτέs.
Eίxεs το Αρχnγείο σου πάνω στο Δαµαριώνα και σού 'φερνα µnνύµaτα των αξιωµατικών
του αείµνnστου Κατσούλn, του Αντώνn Πατσαρίσn,
που οργανώναν τα χωριά µαs εναντίον των Γερµανών.

THE FIRST HOUSE OF VILLAGE DAMARIONAS NAXOS

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΡΩΤΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΤΟΥ.

Από ότι θυμούμαι από τα παιδικά μου χρόνια και από αφηγήσεις των τότε
γερόντων λέγανε ότι το πρώτο σπιτι που κτισθηκε στο Δαμαριώνα ήταν στο
κάτω μέρος του χωριού και στη θέση Αμονάκι και το λέγανε ,κατώα (ο κατώας),
Ύπηρχαν τα θεμέλιά του μέχρι το 1965 οπότε το γκρέμισαν οι νέοι ιδιοκτήτες
του και το μετέτρεψαν σε σταύλο,(είναι στο δρόμο προς Νεκροταφείο) στη
συνέχεια μετά από εκεί άρχισαν να κτιζονται και άλλα σπιτια τα οποία λόγω
του ότι δεν υπήρχαν τα υλικά της οικοδόμησης πρόσφορα αναγκαζότανε να
κολάνε την μια οικοδομή απάνω στην άλλη, για οικονομΙα με αποτέλεσμα,
λΙγο πιο πάνω από τον Κατώα, να υπάρχει το σπΙτι το δικό μου το οποίο έχει
μεσοτοιχια με δέκα άλλα σπιτια γύρω - γύρω.
Όπως έλεγαν οι παλιοι, ήταν το πρώτο σπιτι που κτιστηκε και μετά
ακολούθησαν να κτιζονται σιγά σιγά το ένα πάνω στο άλλο.
Όταν άρχισε να δημιουργείται η πρώτη αυτή κοινότητα υπήρξε άμεση ανάγκη
ενός νεκροταφεΙου, άλλα επειδή δεν υπήρχε εκκλησΙα κοντά στους νεκρούς,
τους μετέφεραν στη θέση "λαού το βουνί" όπου ήταν η εκκλησΙα του Άη Γιάννη
και κει τους έθαβαν. Κατόπι παρουσιάσθηκε η ανάγκη εκκλησΙας για την
ΕνορΙα, τότε έκτισαν την διδυμη εκκλησΙα του Αγιου Θαλαλαιου και του Άη
Γιάννη, δίπλα δε από αυτές τις εκκλησιες θυμάμαι ότι έμενε κάποιος γέρος
τότε που τον έλεγαν ο γέρο Ψαλτόπουλος, όπου σήμερα ή κατοικία του Ν.
Συριανού.
Επισης λέγεται ότι η πρώτη πλατεια του τότε χωριού ήταν η σημερινή πλάτσα
που είναι εμπρός στο στεαστό της Κατιγκως, κοντά στην εκκλησια η οποΙα
ήταν μεγαλύτερη από ότι σήμερα, αλλά εμΙκρυνε από τις διάφορες
καταπατήσεις που της έκαναν.
Από ότι θυμάμαι από τους γεροντότερους τότε λένε ότι το πρώτο πηγάδι του
χωριού είναι τό πηγαδάκι της Ποτηρούς και η ονομασΙα της πλατεΙας οφεΙλεται
από το όνομα της ιδιοκτήτριας του που λεγότανε - Ποτηρού. Από τα πολλά λιοτρΙβια που υπάρχουν στο χωριό το πρώτο λιοτριβι είναι
αυτό που υπάρχει στη θέση Κουζούνου και ήταν ιδιοκτησια κάποιου που τον
έλεγαν Κουζούνο απ' όπου και η ονομασια της περιοχής. Όσον αφορά τον τρόπο που έβγαζαν το λάδι είναι ο γνωστός μας ως προς το ζύμωμα της ελιάς διαφέρει όμως ως προς το σφΙξιμο της μάζας, δηλαδή επειδή δεν υπήρχαν οι
γνωστές μας τώρα Τσουράπες έφτιαχναν από βούρλα (περιπου κάτι σαν τα
σημερινά Τυροβόλια (που χρησιμοποιούνται για τα τυριά), τα οποία
ονομάζανε σφυριδες από όπου και οι κατασκευαστές τους Σφυριδάδες μα και
σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει, η ονομασια αυτή σε μεγάλη οικογένεια του
χωριού μας.
Θυμάται ακόμη που λέγανε για το χτισιμο της εκκλησιας.
Τη μεταμόρφωση του Σωτήρος λέγεται ότι είχανε επιλέξει αρχικά οι χωριανοΙ
να κτιστεί στη θέση Ποτηρού αλλά άλλάξαν γνώμη επειδή στη σημερινή θέση
που βρΙσκεται υπήρχε τότε μια μεγάλη βάτος.
Και κάθε βράδυ ένας χωριάτης οραματιζόταν και έβλεπεν να ανάβει μέσα έvα φως, οπότε από αυτόν τον οραματισμό άλλαξαν σχέδια και έκτισαν την εκκλησια στη σημερινή της θέση.

Αφηγ. Εμμ. Μανερόπουλος,ετών 82 το 1979 Δαμαριώνας

CHURCHES OF DAMARIONAS

ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ

Τα Εκκλησιαστικά μνημεια και οι 'Εκκλησιες της περιφερειας του ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ ΝΑΞΟΥ,εχουν ως εξης.

1. Ένοριακός ναός ή Μεταμόρφωση τοΟ Σωτηρος (Χριστός)

Παρεκκλήσια
2.Αι Γιωργης
3. Άγ. Θαλέλαιος
4. Άγ. ΑίκατερΙνη (νεκροταφιακος)
5. Άγ. Λιανός (Ίουλίανός)

Ξωκκλήσια

6. Άγ. Προκόπιος (Βουρβουρια)
7. Άγ. Γεώργιος (Στό σιδερένιο γιοφύρι)
8. Άγ. Παρασκευή (Κοντά οτου Βρεττου τό σπίτι)
9. Άγ. Κωνσταντίνος (Στ'άμπέλια της Βουρβουριδς)
10. Άγ. ΠαρασκευΓI (Στίς Φουρλάδες)
11. Τιμ. Πρόδρομος (στοΟ Λαου τό βουνί)
12. Άγ. Είρήνη (Δαμαλας)
13. Άγ. Θέκλα (Δαμαλας)
14. "AIj Γιάννης (Στσ''Ανεμόμυλοι)
15. "Αη Πέτρος (Στό Μερσινό, στούς πρόποδες του "Αη Λια)
16. 'Ά η Γ ι ώρ γ η ς" "
17. 'Άγ. Έλευθέριος (Στσ' 'Αχλάδες,στση Μπασταρδους, στούς πρόποδες του 'Άη Μπαμπα) 18. Παναγία ή Σπηλιά (Στό Μερσινό)
19. Μονή Τιμ. Σταυρου
20. Ό Άφέντης τοΟ Σταυρου
21. Καλορίτσα (Παλιό Μοναστήρι, ξωκκλήσι-σπηλιά)
22. Προφήτη ς Ήλίας
23. "Αη Γιάννης (Στά Ροαλίδια, στό μητάτο τ~υ Μακαρολιανου) +
24. "Αγ. Δημήτριος (Στω Μαρόκηδω στή θέση Μπόχνης)
25. "Αη Γιάννης (Στω Βουλγάρηδω, στούς νοτιοδυτικούς πρόποδες του 'Άη Λια)
26. "Αη Βλόσης (Στό Λαθρίνο)
27. 'Άγ. Γεώργιος "
28. 'Άγ. Θωμας
29. Άγιό Δωριά (Στόν κάμπο του Μπαούζη, στω Τζαννίνηδω)
30. Άγ. Μαρίνα (Στά πλατόνια, στου Βυζη) ,
31. 'Άη Γιάννης ό θεολόγο ς (Στου Δεμάτου, στου Βυζη)
32. 'Άγ. Έπιφάνιος (Στου Μπαούζη, έρειπωμένη)
33. Άν. Μαρίνα (Στά Παράμπουλο)
34. 'Άη Γιόννης (Στα''Αδησαρου, στου Γιαλέου.τσοί μητάτοι)
35. 'Άγ. 'Ισίδωρος" " "
36. Θεοσκέπαστη (Στούς πρόποδες του Κάστρου τ''Απαλίρου)
37. "Αγ. Γεώργιος (Στήν Κρήνη, στούς πρόποδες του Κάστρου τ''Απαλίρου)
38. "Αη ΓαλάΤ1ς ~ Γαλακτίων (Στω Σαλιόρηδω. νότια της Βρύσης του . Δεμάτου)
39. Κοίμηση Θεοτόμου (Στ"Αθαλόσσου)
40. Κοίμηση Θεοτόκου (Άγιασός)
41. Κοίμηση Θεοτόκου (Στση Γιαλους)

Η ΒΟΥΡΒΟΥΡΙΑ ΝΑΞΟΥ

Η Boυρβoυριά είναι ένα από τα 42 χωριά της Νάξου που αποτελούσε έως το 1999 μαζί με το Δαμαλά και το Δαμαριώνα την Κοινότητα Δαμαριώνα, μία από τις είκοσι τότε κοινότητες της Νάξου. Eίναι ακόμα ένα από τα δώδεκα χωριά που αναδύονται από την ασημoπράσινη θάλασσα του ελαιώνα στο κέντρο ή στις παραφυφές του ευρύχωρου λεκανοπεδίου της Τραγαίας.

Απέχει 15 χιλιόμετρα από τη Χώρα, την πρωτεύουσα της Νάξoυ, και αποτελεί συγκοινωνιακό κόμβo, απ' όπου διέρχονται όσοι κατευθύνονται από τη νότια Νάξο προς το Χαλκί και τα ορεινά χωριά, αλλά και προς το Δαμαριώνα και από άλλο δρόμο προς το Φιλώτι.
Σχετικά με το τοπωνύμιο Βουρβουριά ο αεiμνηστoς δάσκαλός μας, Στυλιανός Παραράς, μας έλεyε ότι πρoέρχεται από τη λέξη βουρλιά, το γνωστό φυτό που φυτρώνει στον Ποταμό μας, προφανώς με αναδιπλασιασμό, Βουρβουριά πραγματικότητα και τότε αλλά και τώρα το χωριό μας είναι ένα μεγάλο ανοιχτό περιβόλι και αυτό το όνομα του ταιριάζει, αφού αποδίδει κυριολεκτικά την πραγματικότητα. Σήμερα διoικητικά ανήκει στο Δήμο Δρυμαλίας. Δεν υπήρξε ποτέ μεγάλo χωριό, υπήρξε όμως μεγαλύτερο από σήμερα.. Άλλοτε ο πληθυσμός τoυ έφτανε τους 150 κατοίκους, ενώ κατά τη δεκαετία του 1950 στο Δημοτικό Σχολείο του Δαμαριώνα φοιτούσαν περίπου 25 μαθητές και στο Γυμνάσιο της Tραγαίας 15 μαθητές. Είναι αλήθεια ότι το χωριουδάκι μας, αν και απροσδιόριστη με ακρίβεια από την έρευνα., έχει μακρά ιστορία,.

H ιδρυσή του ανατρέχει μάλλον στη Βυζαντινή εποχή και τη Φραγκoκρατία. Τα εκκλησιαστικά μνημεία του τόπου μας επιβεβαιώνουν αυτήν την άποψη και απoδεικνύουν την ευλάβεια των προγόνων μας. Βυζαντινοί είναι οι ναοί του Αγίου Κωνσταντίνου (έτος ίδρυσης 1311) και της Αγίας Παρασκευής (1397).
Η αρχαιότερη αναφορά της Βουρβουριάς γίνεται σε νoταριακό έγγραφο από το 1538. Τη
Βουρβουριά αναφέρει και ο Γάλλος περιηγητής J. Ρ. de Toumefort, ο οποίος επισκέφτηκε τη Νάξο στα τέλη του 17ου αι .. Αλλά και ο Ιταλός V. Coronelli στο έργο του Isolario dell Atlante Veneτo (Βενετία 1696) αναφέρει το χωριό Vurecuria, που κατά το Γιώργο Δημητροκάλλη, προφανώς πρέπει να ταυτιστεί με τη Boυρβoυριά.

Την ιστορία του χωριoύ μας μαρτυράει επiσης ο μεταβυζαντινός ναός του Aγίου Γεωργίou (1762), ανακαιvισμένoς στη σημερινή τoυ μορφή. Αλλά και η ενοριακή εκκλησία του χωριού μας, ο Άγιος Προκόπιoς. Ιδρύθηκε στα χρόνια της Τcυρκοκρατίας (1809·1810) σε μια εποχή που η ενορία μας είχε δύο ιερείς, τον παπα-Μανουήλ Κατζούλη και τον παπα-Γιάνvη Κορρέ, όπως αναφέρεται σε επιγραφή του υπέρθυρου.
Βουρβoυριώτης ήταν ακόμα ο φωτισμένος ηγούμενος της Μονής της Φανερωμένης, Δωρόθεος Τζιώτης, ο οποίος ίδρυσε και Λειτούργησε σε χρόνια δίσεκτα δύο σχολεία., ένα στην Αγία Kυριαική της Χώρας Νάξου (1826) και ένα δεύτερο στους Ακαδήμoυς (1829). Ο μεγάλος αυτός συμπατριώτης μας πέθανε το 1832 και, κατά την παράδοση, ο τάφος του βρίσκεται στην Αγία Kυριακή. Ακόμα ο παπα- Γιώργης Σταμ. Bαμβακόπoυλoς, εφημέριος στο Χριστό του Δαμαριώνα, καταγόταν από τη Boυρβoυριά.

Σύμφωνα με πληροφορίες της Eιρήνης Μάλαμα - Κάγκανη από τη Βoυρβουριά καταγόταν και ο παππούς της παπα - Αντώνιος Μάλαμας, εφημέριος στον Ι. Ναό του Ταξιάρχη στο Κεραμί, που εξυπηρέτησε περιστασιακά και τις ενορίες του Χριστού, της Aγiας Ειρήνης και του Αγίου Προκοπίoυ. Ο αείμνηστος παπα - Αντωνιός είχε τη φήμη του καλού ιερέα και ήταν ακόμα και αγιογράφος. Ήταν πατέρας του γνωστού ξυλουργού αείμνηστου Στέλιου Μάλαμα. Αλλά και ο πατέρας του παπα – Αντωνιού ήταν ιερέας, ο παπα – Λιανός, το όνομα του οποίου διατηρεί μέχρι σήμερα αγρόκτημα στη Βουρβουριά που λέγεται του παπα – Λιανού.

Τέλος., σε δικαιοπρακτικό έγγραφο του 1720 αναφέρεται ότι στη Βουρβουριά υπήρχε κελί του μοναστηριού της Καλορείτσας, παράπλευρα στην οικία της οικογένειας Νικολάου Βασαλάκη. Ακόμα αναφέρεται ότι το 1867 το χωριό μας είχε 30 oικoγένειες 134 ψυχές, όταν o Δαμαλάς είχε 20 οικογένειες και 103 ψυχές και Ο Δαμαριώνας είχε 135 οικογένειες και 605 ψuχές.
Ιστορικό μνημείο της Φραγκοκρατίας (1207 – 1620) στο χωριό μας είναι τα λείψανα του λεγόμενου πύργου του Άρχου, δηλαδή του Άρχοντα, του Φράγκου φεουδάρχη Σωμμαρίπα, ο οποίος επέλεξε να χτίσει τον πύργο του εδώ, επειδή το χωριό ήταν πλούσιο και όμορφο. Ο πύργος ήταν διώροφος, είχε λιοτρίβι και φούρνο, αλλά κατεδαφίστηκε το 1927 από τον ιδιοκτήτη του, για να χτιστεί σπίτι στο Χαλκί. Τα λείψανα του πύργου σήμερα σώζονται στο περιβόλι του Στέφου Κυπραίου.

Γύρω από τον πύργο λογικά πρέπει να είχαν χτιστεί τα σπίτια των κολίγων που καλλιεργούσαν τα κτήματα του Άρχοντα και αποτέλεσαν τον πυρήνα του συνοικισμού. Παράλληλα, εκτός από τους δύο νερόμυλους, που λειτουργούσαν παλαιότερα αποδεικνύουν, τόσο την παραγωγικότητα, όσο και τη δύναμη πληθυσμού του χωριού μας.
Ακόμα ο αγροτικός γιατρός της Τραγέας (1965-1978), αείμνηστος Βασίλης Δημητροκάλλης, που θυσίασε τη ζωή του στην αφιλοχρήματη εξάσκηση του λειτουργήματός του και ο αείμνηστος μεγάλος φιλόλογος Μανόλης Avτ. Σέρβος.

Δυστυχώς όμως η Βουρβουριά, μολονότι βρίσκεται σε καλή γεωγραφική θέση, έχουν συντoμευτεί οι αποστάσεις από τα γειτονικά χωριά και τη Χώρα, απέχει μόλις ένα χιλιόμετρο σε ασφαλτοστρωμέvο δρόμο από το Xαλκί, το διoικητικό και εμπoρικό κέντρο της Τραγέας, και από το Δαμαριώνα. αντίστoιχα, και έχουν αισθητά βελτιωθεί οι συνθήκες διαβίωσης σ' αυτό, παρά ταύτα συρρικνώνεται κυρίως, εξαιτίας της μείωσης του πληθυσμού και της απουσίας νέων οικογενειών, συνεχιστών της ζωής στο χωριό, αλλά και της επίδοσης των νέων ανθρώπων στις σπονδές. που τους έδωσε το διαβατήριο για την αποδημία.
Έτσι ο πληθυσμός σήμερα έχει περιοριστεί στους 30 περίπου μόνιμους κατοίκους, κατά πλειονότητα και αυτούς ηλικιωμένους.

Νικόλαος Προμπονάς

THE HISTORY OF DAMARIONAS

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ

Πότε ακριβώς κτίστηκε το χωριό δέ γνωρίζουμε. Οι παραδόσεις λένε ότι παλιά οι Δαμαριωνίτες κατοικούσαν στήν Αγιασσό.
Επειδή όμως: "τα χωριά τα νότια τα δέρνανε οι πειρατές, γι αυτό -οι κάτοικοί τους ­κρύβανε τα πιθάρια κλπ καί τραβούσανε τον ανήφορο"" για μεγαλύ­τερη ασφάλεια.
Ήρθαν αρχικά -στην εποχή του Βυζαντίου- στους πρόπο­δες του κάστρου τ' Απαλίρου'' στη θέση Εβρηακές" μαζί με άλλους Αξώ­τες για μεγαλύτερη προφύλαξη και κατόπι στό Μερσινό, στα Κατελύματα κι αργότερα στο σημερινό Δαμαριώνα. Πρώτα απέναντι στό σημερινό χω­ριό, στούς πρόποδες του "λαού το βουνί" κι ύστερα στη σημερινή του θέση.
Στους πρώτους αιώνες της φραγκοκρατίας δέν ξέρουμε ποια ήταν η τύ­χη του χωριού ή αν ακόμα υπήρχε σίγουρα διαμορφωμένο εκεί.
Έγγραφες μαρτυρίες για το χωριό έχουμε, όπως είδαμε, μόνο από το 15ο αιώνα κι εδώ.
Ωστόσο ορισμένα μνημεία του με σημαντικά στοιχεία τους, όπως η εκκλησία του Χριστού με λείψανα παλιών βυζαντινών αγιογραφιών της, κα­θώς κι ορισμένες προϊστορικές και αρχαίες επιγραφές στο δάπεδό της αποδεικνύουν ότι, πιθανότατα, ο οικισμός του Δαμαριώνα νάναι πολύ παλι­ότερος από ότι νομίζεται.
Μέχρις τυχόν ανασκαφές αποκαλύψουν επισημότερα στοιχεία, οι πιο παλιές έγγραφες μαρτυρίες μας, για την ιστορία του χωριού, εξακο­λουθούν νάναι από τον 15ο αιώνα.
Η Νάξος, ως γνωστόν,κατελήφθη από τον Ενετό Μάρκο Σανούδο το 1207.
Ο Σανουδος αφού ανακήρυξε το νησί εδρα του δουκάτου του Αιγαί­ου "διήρεσε τη Νάξο σε 56 τοπαρχίες καί τις έδωσε στους ευγενείς να τις διοικούν".
Ανάμεσα στις τοπαρχίες αυτές (που ονομάζονταν και φέουδα ή τιμάρια και οι ιδιοκτήτες τους Φράγκοι φεουδάρχες, τιμαριώτες ή σφεντότοποι) ήταν και η τοπαρχία του Δαμαριώνα καθώς και διά­φορες περιοχές της, όπως η Άγιασσός, Γιαλούς, Εβριακές, Μερσινός κ.α.
Ποιος ήταν ο πρώτος φεουδάρχης του Δαμαριώνα δε γνωρίζουμε, ξέ­ρουμε- όμως διάφορους φεουδάρχες του από τό 15ο αίωνα κι εδώ, όπως τον δούκα Μάρκο Κρίσπο την κερά της Σίφνου (Γκοζαντίνι;), τό Φίλιππο Λούρ­δα, το Φραντζέσκο Κορονέλλο, την Κατερίνα Λουρδδ (Λορεντόνο) και τον Μπαρόν ντε Λαστίκ.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ

Η ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΤΗΡΟΥΣ ΧΙΟΝΙΣΜΕΝΗ

ΤΟΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 2002 Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΤΗΡΟΥΣ ΓΕΜΑΤΗ ΧΙΟΝΙ.ΣΤΗΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΣΑΡΗΣ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ.

Ο ΑΞΕΧΑΣΤΟΣ ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΤΣΑΡΗΣ 6-2-2002

ΤΟ ΛΙΟΤΡΙΒΙ ΤΗΣ ΠΟΤΗΡΟΥΣ

ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΛΙΟΤΡΙΒΙ ΤΗΣ ΠΟΤΗΡΟΥΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΥΛΩΣΗ ΤΟΥ.

THE ANCIENT TEMPLE OF GODESS DEMETRA

Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ

Στην καρδιά του εύφορου υψίπεδου του Σαγκριού, στη θέση Γυρουλας, εδώ και αιώνες βρίσκεται ένας ναός μνημειακής ιωνικής αρχιτεκτονικής αφιερωμένος στην θεά Δήμητρα και στην Κόρη της Περσεφόνη.
Μόλις πρόσφατα αναδεικνύθηκε και αποκατασταθηκε με την υποδειγματική δουλειά του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Εφορείας Αρχαιοτήτων.
Η πρωτοβουλία αυτή είναι μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής που στόχο έχει να θέσει στη διάθεση του κοινού τα αποτελέσματα του σημαντικού ερευνητικού και ανασκαφικού έργου που πραγματοποιείται σήμερα στο Αιγαίο, μέσα από τη δημιουργία οργανωμένων αρχαιολογικών χώρων.
Πρόκειται για έναν αρχαϊκό ναό που τεκμηρειώνει μια ιδιαίτερα σημαντική
πολιτιστική προσφορά της Νάξου σε παγκόσμιο επίπεδο, τη δημιουργία δηλαδή της μαρμάρινης νησιώτικης ιωνικής αρχιτεκτονικής.
Το οικοδόμημα χρονολογείται στα χρόνια που τύραννος στη Νάξο ήταν ο Λύγδαμις (περίπου 530-520 π.Χ.), ένας φιλόδοξος πολιτικός που σκοπό είχε να αφήσει έργα ισάξια με εκείνα του Αθηναίου φίλου του Πεισίστρατου. Ξεκίνησε ένα φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα, που περιλάμβανε το μεγάλο ναό του Απόλλωνα στο νησάκι του λιμανιού της Νάξου (η "Πορτάρα" στα Παλάτια, τον οποίο δεν κατάφερε να ολοκληρώσει γιατί έπεσε η τυραννία), το ιερό των Υρίων, στη θέση Λειβάδι για τη λατρεία του Διόνυσου, και το ναό της Δήμητρας στην ενδοχώρα του νησιού.
Και τα τρία θα χτίζονταν εξ' ολοκλήρου από Ναξιώτικο μάρμαρο, ακόμη και η σκεπή, αλλά μόνο στο ναό της Δήμητρας έχουν διασωθεί οι μαρμάρινοι δοκοί
και ορισμένα μαρμάρινα κεραμίδια. Το οικοδόμημα είναι τύπου τελεστηρίου,
υπόστηλης δηλαδή αίθουσας που χρησίμευε για συγκεντρώσεις μυστηριακών
τελετών. Είναι ένα κτίριο τετράγωνης κάτοψης, με εσωτερική σειρά από
πέντε ιωνικού ρυθμού κίονες, των οποίων τα διαφορετικά ύψη ακολουθούσαν την κλίση της στέγης (τολμηρή λύση για την εποχή του!) και χώριζαν το σηκό σε δύο κλίτη. Δύο μνημειώδεις θύρες (ανάλογες της "Πορτάρας") ανοίγονται στη νότια πλευρά, ενώ μπροστά τους εκτείνεται πρόναος με πεντάστυλη ιωνική πρόσοψη.
Η μεγάλη αξία του ευρήματος αυτού βρίσκεται στο ότι πρόκειται για ένα
σπάνιο ολομάρμαρο ναό, του οποίου το αρχαίο υλικό σώζεται σε ποσοστό
άνω του 50%. Το γεγονός αυτό, σε συνδιασμό με την πρώιμη εποχή και τον
τόπο κατασκευής του, το καθιστούν σημαντική πηγή γνώσης της αρχαίας
αρχιτεκτονικής.
Παρέχει μοναδικές πληροφορίες για τη δομή της μαρμάρινης
στέγης, τις πρώιμες μορφές του ιωνικού ρυθμού, τις καμπυλότητες και τις
οπτικές διορθώσεις, ανάλογες με αυτές του Παρθενώνα, που εδώ εντοπίζονται
έναν αιώνα πιο πριν! Πρόκειται για ένα από τα λίγα οικοδομήματα της
αρχαίας εποχής σε παγκόσμια κλίμακα, που σώζονται με τόση πληρότητα.
Τα ευρήματα δείχνουν ότι στο ναό αυτό λατρεύονταν η θεά της γεωργίας Δήμητρα με την κόρη της Περσεφόνη, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την
επιλογή της τοποθεσίας που χτίστηκε, μιας και στην κοιλάδα αυτή ζούσε
κατά την αρχαιότητα, όπως και σήμερα, αγροτικός πληθυσμός διασπαρμένος
σε μικρές εγκαταστάσεις. Η λατρεία των χθόνιων αυτών θεοτήτων σκοπό
είχε να εξασφαλίσει την ευφορία της γης.
Η Δήμητρα, κόρη του Κρόνου και της Ρέας, ήταν για τους αρχαίους
Έλληνες η μεγάλη θεά της γεωργίας (Δη = γη + Μήτηρ = μητέρα). Ήταν
υπεύθυνη για την καρποφορία της γης και προστάτευε τις καλλιέργειες,
ιδιαιτέρως του σιταριού, της βασικής ανθρώπινης τροφής. Γι' αυτό το λόγο
και τα ιερά της τα βρίσκουμε σε αγροτικές, απρόσιτες περιοχές.
Η καρποφορία και ο μαρασμός της φύσης κατά τη διάρκεια του έτους,
εκφράστηκαν μέσα από έναν εξαιρετικό μύθο, που διασώθηκε στον ομηρικό
Ύμνο προς τη Δήμητρα. Σύμφωνα με αυτόν η Δήμητρα είχε αποκτήσει με το
Δία μία πολύ όμορφη κόρη, την Περσεφόνη. Η ομορφιά της θάμπωσε το θεό
του Κάτω Κόσμου Πλούτωνα, ο οποίος αποφάσισε να την κλέψει και να την
πάρει μαζί του στο σκοτεινό βασίλειο.
Τρομαγμένη εκείνη από την απαγωγή
άρχισε να φωνάζει τόσο δυνατά, που η κραυγή της έφτασε στα αυτιά της
μητέρας της. Η Δήμητρα έτρεξε συγκλονισμένη να τη βρει και για εννέα
μερόνυχτα έψαξε παντού χωρίς αποτέλεσμα. Όμως ο Ήλιος που τα βλέπει
όλα, την πληροφόρησε για την αρπαγή της κόρης της από τον Άδη και τότε
εκείνη πικραμένη για την αδιαφορία του Δία εγκατέλειψε τον Όλυμπο.
Ήταν θλιμένη και οργισμένη και μαζί της μαράζωνε και ολόκληρη η γη.
Τα χωράφια ξεράθηκαν, τα λουλούδια μαράθηκαν και οι καρποί σάπισαν. Οι
άνθρωποι άρχισαν να πεθαίνουν από την πείνα και οι θεοί φοβήθηκαν ότι η
ανθρωπότητα θα καταστρεφόταν. Τότε ο Δίας έστειλε τον Ερμή στον
Πλούτωνα και τον παρακάλεσε να αφήσει την Περσεφόνη ελεύθερη. Ο
Πλούτωνας δέχθηκε και η Περσεφόνη γύρισε στη μητέρα της. Αμέσως όλα
τα λουλούδια άνθισαν και οι αγροί γέμισαν με στάχυα και καρπούς. Η γη
θα συνέχιζε να καρποφορεί για οκτώ μήνες, όσο η Κόρη θα έμενε με τη
Μητέρα της. Τους υπόλοιπους τέσσερις μήνες θα κατέβαινε στον Κάτω Κόσμο
για να ενωθεί με τον Άδη και να δημιουργήσει μαζί του τις υπόγειες δυνάμεις
που θα προετοίμαζαν την ευφορία του εδάφους.
Το αρχαιολογικό έργο άρχισε το 1949 όταν ο Νικόλαος Κοντολέων, πρωτοπόρος ερευνητής της Νάξου, εντόπισε τα καλά σωζόμενα λείψανα του
αρχαίου ιερού. Έκτοτε, ο χώρος αναστηλώθηκε, κατασκευάσθηκε οδός προσπέλασης από το χωριό Σαγκρί, όπως και πλακόστρωτη πρόσβαση για τους πεζούς και έχει ξεκινήσει η διαδικασία κατασκευής μουσειακής αποθήκης για τα ευρήματα. Το βράδυ της 26ης Αυγούστου ο χώρος αποδόθηκε στο κοινό με μία
μεγαλοπρεπή τελετή.
Παρόντες στα εγκαίνια, εκτός από τους δύο περίπου χιλιάδες Ναξιώτες οι
οποίοι από την πρώτη στιγμή αγκάλιασαν με ζεστασιά το μνημείο, ήταν από
πλευράς επισήμων ο κ. Ν.Σηφουνάκης υπουργός Αιγαίου, η κ. Ε. Παπαζώη αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών, ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, η κ. Λ. Μενδώνη Γενική Γραμματέας του ΥΠΠΟ,
καθώς και εκπρόσωποι από τις τοπικές αρχές. Όλοι εξήραν στις ομιλίες τους τις εργασίες των αρχαιολόγων και τόνισαν το ζωτικό ρόλο που παίζει το Αιγαίο στον Πολιτισμό.

Παράλληλα με την αναστήλωση του αρχαίου ναού της Δήμητρας και Κόρης
αποκαταστάθηκε και ο χριστιανικός ναός τύπου βασιλική, που έχει χτιστεί στον ίδιο χώρο, και είναι αφιερωμένος στον Αϊ-Γιάννη.

ΤΟ ΛΙΟΤΡΙΒΙ ΤΟΥ ΔΑΜΑΛΑ

Ο ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΔΑΜΑΛΑΣ

Δαμαλάς

Σπίτια καμιά πενηνταριά Χτισμένα στην ανηφοριά Ως την Αγιά Ειρήνη Πηγάδια δυό κι ένα τριό ο Δαμαλάς ένα μικρό χωριό μες στη γαλήνη «Στέφανος Ι. Στρούβαλης»

Μικρό χωριό που βρίσκεται σε απόσταση 14 περίπου χλμ από την πόλη της Νάξου, δεξιά του κεντρικού δρόμου προς Τραγαία.

Από τι πήρε το όνομα Δαμαλάς δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες. Σύμφωνα με το μύθο, όπως αναφέρει ο Γιάννης Βερώνης σε σχετικό χρονογράφημα στην εφημερίδα «Δαμαριώνας». Το όνομα στο χωριό δόθηκε προς τιμήν κάποιου τυφλού, σοφού ανθρώπου ονόματι Μανωλης Δαμαλάς.

Διοικητικά ανήκει στο Δημοτικό Διαμέρισμα Δαμαριώνα του Δήμου Δρυμαλίας.Ο Δαμαλάς, χτισμένος αμφιθεατρικά στους πρόποδες του λόφου «Λα(γ)ού το Βουνί» και ορατός από πολλά σημεία της Νάξου, είναι σαν να προσκαλεί τον κάθε επισκέπτη του νησιού, να μην ξεχάσει το πέρασμα του.

Μερικά από τα αξιοθέατα που μπορεί να δει κανείς στο Δαμαλά είναι:

Ο Ναός της Αγίας Ειρήνης, χτισμένος γύρω στο 1800 με προσωπική εργασία και προσφορές των Δαμαλιωτών, στην άκρη και στην ψηλότερη θέση του χωριού, λες και από τη θέση αυτή αγκαλιάζει και προστατεύει ολόκληρο το Δαμαλά. Μπαίνοντας μέσα ο επισκέπτης θα δει το περίτεχνο μαρμάρινο τέμπλο, το όμορφο φτιαγμένο ξύλινο χώρισμα του γυναικονίτη και τη θαυμάσια μαρμάρινη κολυμβήθρα. Κυρίως όμως θα νιώσει θρησκευτική κατάνυξη και ευλάβεια από το απλό και απέριττο του Ναού.

Στη Ν.Δ άκρη του χωριού το «αναστημένο» παλιό ελαιοτριβείο. Η πεσμένη του σκεπή και τα γκρεμισμένα ντουβάρια του είχαν θάψει μαζί με τα μηχανήματα του και τον ιδρώτα των παλιών τριατόρων. Το έτος 2000 με πρωτοβουλία του Συλλόγου μας προεδρευοντος του Μανωλη Δετση [τουρλιτης] και με προσωπική εργασία (χωρίς αμοιβή) καταφέραμε να το «αναστήσουμε» και να βγάζουμε λάδι όπως τα χρόνια εκείνα… Η πόρτα του είναι πάντα ανοιχτή η είσοδος ελεύθερη. Στο παλιό ελαιοτριβείο (τριό) μπορείς να δεις την τέλεια αρχιτεκτονική του κτιρίου και τα μηχανήματα της εποχής εκείνης… Κυρίως μπορείς να ζήσεις σαν τριάτορας δουλεύοντας στον κύλιντρο και στον εργάτη.

Αν όλα αυτά σου κάνουν εντύπωση και θες να τα πάρεις μαζί σου μπορείς να αγοράσεις μόνος σου το βιβλιαράκι που υπάρχει, ρίχνοντας το τίμημα του στο κουτί.

Στη είσοδο του χωριού το παραδοσιακό αγγειοπλαστείο.

Εκεί μπορείς να δεις τον περιφημο τεχνίτη του πηλού Μανωλη Λυμπερτα που με μαστοριά και σεβασμό στην παράδοση, δημιουργεί πάνω στον ποδοκίνητο ή ηλεκτροκίνητο τροχό του απ΄ το μικρότερο διακοσμητικό μέχρι το μεγαλύτερο χρηστικό αγγείο.

Κυρίως όμως μπορείς να χαρείς δουλεύοντας ο ίδιος τον πηλό, στη προσπάθεια σου, κάτι να δημιουργήσεις.

Για να δεις, να νιώσεις, να ζήσεις και να χαρείς όλα τα παραπάνω θα περπατήσεις τα στενά και ασπρισμένα δρομάκια του χωριού, και εκεί σίγουρα θα συναντήσεις το καλοδέξιμο και το πλατύ χαμόγελο κάποιου από τους λιγοστούς κάτοικους του χωριού.

Δάσκαλος Μανώλης Σ. Προμπονάς

ΚΥΚΛΑΔΙΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ

SURNAMES OF DAMARIONAS, DAMALAS,BOYRBOYRIA NAXOS

ΤΑ ΕΠΩΝΥΜΑ (ΠΑΛΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΑ) ΑΠΟ ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ, ΔΑΜΑΛΑ ΚΑΙ ΒΟΥΡΒΟΥΡΙΑ ΝΑΞΟΥ

Η καταγραφη των επιθέτων αρρένων που κατοικούν σημερα η έγινε γνωστό ότι κατοίκησαν κάποτε παλιά μόνιμα στα χωριά Δαμαριώνα, Δαμαλά και Βουρβουριά, έγινε σε τρεις κατnγορίεs:
α) Επίθετα αρρένων που κατοικούν μόνιμα σημερα στα χωριά μαs.
β) Επίθετα αρρένων που κάποτε κατοίκησαν μόνιμα στα χωριά μαs και σημερα λόγω μετανάστευσηs των, είτε λόγω μετακίνnσι'ιs των, κατοικούν σε άλλα μερη εντόs και εκτόs tns Ελλάδαs και έρχονται μόνο σαν επισκέπτεs σ' αυτά.
γ) Επίθετα αρρένων που μου έγιναν γνωστά από πληροφορίεs η έγγραφα ότι κατοίκησαν κάποτε σ' αυτά τα χωριά, αλλά σημερα δεν έχουν καμία επαφη με αυτά η έχουν εξαφανισθεί τελείωs τα ίχνπ τous, από πιθανέs μεταναστεύσειs η άγνωστεs άλλες αιτίεs.
Από τις πρώτεs καταγραφέs των επιθέτων αναμφισβητητα πρώτο εις πληθοs αρρένων κατατάσσεται σημερα το επίθετο Δέτσns.
Ακολουθεί με σημαντικη διαφορά σε δεύτερη σειρά μια ομάδα επιθέτων με μικρέs διαφορέs πληθουs μεταξύ των όπωs: των Προμπονά, Βερώνη, Συριανού, ΤΖαννίνη, Γρατσία.
Επίσns μια τρίτη με μικρέs επίσns διαφορέs μεταξύ των: Τζιμπλάκn, Κάτσαρη, Στρούβαλη, Ορφανού, Μάκαρη, Κάγκανη, Λεκάκη, Μαρόκη,Βασαλακη
Σε 4η σειρά θα είναι όλα τα άλλα επίθετα.
Τα πιο πάνω επίθετα που ονομαστικώs αναγράφονται αποτελούν την πλειονότητα του συνολικού πληθουs αρρένων εξ όλων των επιθέτων που είναι σημερα εν Ζωη και κατοικούν στα χωριά μαs, έχουν μετακινηθεί η μεταδημοτεύσει, αλλά επισκέπτονται αυτά.

Α.Επίθετα αρρένων που κατοικούν μόνιμα σήμερα σε Δαμαριώνα, Δαμαλά, Βουρβουριά.

Α .Ανωμερίτns, Ασλάνns
Β. Βάβουλαs, ΒαΒουλnδεs, ΒύΖns ΣύΖns BuznδEs, Βούλγαρns Βουλγάρnδεs, Βρετόs, Βρετούδεs, Βλασερόs Βλασεράδεs, Βασιλάκns ιερεύs
Γ .Γρατσίαs , Γρύλλns.
Δ. Δέτσns Δέτσnδεs.
Θ. Θεοχαρης.
Κ. Κάτσαρns Καrσάρnδεs, Καλαϊτζης, Καλαβρόs, Κάγκανns, Κατσούλns
Λ. Λυμπερτάs, Λεκάκns Λεκάκnδεs, Λαμπαδάκns Λαμπαδάκnδεs.
Μ Μάκαρns Μακάρnδεs Μαράκns Μαράκnδεs Μπάνns
Ν. Νομικόs Νομικούδεs
Ιενικουδάκns (ΒουρΒουριά).
Ο. Ορφανόs Ορφανούδεs.
Π. Προμπονάs Προμπονάδεs Παραράs Παραράδεs Πίπιδαs Πιπιδάδεs Παπαδάκns Πετρόκολοs. Σ. Συριανόs Συριaνάδεs, Στρούβαλns, Σέρβοs ΣέρΒnδεs, Σαλτερηs, Σωμαρίππαs Σωμαρουππαίοι, Σοφικίτns.
Τ. Τριαντάφυλλοs, Τζιμπλάκns , Tzavvivns ΤΖαννίνnδεs.
Φ. Φράγγοs
Χ. Χοχλιόs
Ψ. Ψαρράs Ψαρράδεs

Β. Επίθετα αρρένων που κατοίκησαν παλιά μόνιμα σε Δαμαριώνα, Δαμαλά, Βουρβουριά.
Σήμερα έχουν εξαφανισθεί ή έχει πάψει κάθε επαφή tous με τα άνω χωριά.

Αρώνns Αξωτάκns
Βερνίκοs Βρυώνns
Γαβαλάs Γασπαρίτns
Δnμnτριάδns
Καμαριανόs (ΒουρΒουριά) Κουτρουκάs Κουρτελάs Καλαμπάκαs Κοκκίνns Κορρέs Κουνάs Κεφαλάs Κατσιφάρns Καλορίτns ΚΟΤΖαλάs
Λινάρδοs Λαγογιάννns Λενταρώνns Λεμπέσns Λιοφάγοs
Μυρωδιάs Μπουντάs ΜπαγούΖns Μελ ισσου ργόs MωραlΊ:π~ Μίνωαs (ΒουρΒουριά) Ματούλαs Μαυροματάκns Μαυρομιχάλns Μπούτουναs Μελισσινόs Μαρκουλίτns Μακάριοs
Ν.Νεοφώτιστοs Ντεϊλάs Νκολαδάκns
Ι.Ιενάκns
ΟΧανεσιάν Εμμ. (Δαμαριώναs)
Παπαρρnγόπουλοs Παντελάκns Παράβαs Πορτάρns Παπαϊωάννου Πουλnμένοs Πάγκαλοs Παντελόs
Σάββαs Σουλι'ιs Σαλταφέραs Σπανομαρίδns Σκοπελίτns Συκάδns
Τσακωνιάτns Τουρλίτns Τελομέρns
Φάβαs ιερεύs Φουρνιέλοs
Χαντζnγιάννns
Γ. Επίθετα αρρένων που κατοίκησαν μόνιμα παλιά σε Δαμαριώνα, Δαμαλά, Βουρβουριά

Τώρα κατοικούν μόνιμα αλλού.είναι όμωs γνωστά και επισκέπτονται τα χωριά μαs.

Α.Αγγεληs Αγγέπnδεs Αδάμ Αδάμnδεs
Β.Βερώνns Βερώνnδεs Βενιεράκns Βενιεράκnδεs Βαμβακόπουλοs ΒαμΒακοπουπαίοι Βαλινδράs Βαπινδράδεs Βάσιλαs Βασαλάκns Βασαπάκnδεs
Γ.Γρυλλάκns Γρυππάκnδεs Γλέζος
Δ.Δnμnτροκάλns Δημηrpοκάληδεs Δημητρίου Δρεμπεντέρns ι'ι Τρεμπεντέρns
Κ.Κόκκινοs Κόκκινοι Κρnτικοπούλns Κυπραίοs Κυπραίοl Κεφαλλnνιάδns
Λ.Λυκοσκούφns Λιανόπουλοs Λιανοπουπαίο/ Λιαρμακόπουλοs Λιαρμακοπουπαίοι
Μ,Μάλαμαs ι'ι Μάλαγμαs Μαγερόπουλοs Μαγεροπουπαίοι Μαστρογιαννόπουλοs Μαυρογιαννόπουλοs Μαυρογιαννοπουπαίοι Μπεμπένns Μπεμπένnδεs Μαυρομάτns Ν.Ναυπλιώτns Ναυπλιωταίοι
Π.Πέποναs Πεπόνnδεs Περιστεράκns Περισrεράκnδεs
Ρ. Ρούσσοs Ρούσσnδεs
Σ. Σιδερι'ιs Σιδερnδεs
Τ.TzaVVHns ΤΖαννεrάδεs ΤΖιώτns ΤΖιώrnδεs
Χ.Χωματάs Χωματάδεs
COLIN Fraser (ΑΓΓΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ και ιδιοκτητης οικίαs στο Δαμαλά, συχνόs επισκέπrns του από το 1996).
Μιχάλns Ν. Συριανόs

Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ

Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ
ΥΨΩΝΕΤΑΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΜΑΣ[ΠΑΤΕΛΟ]
.ΕΙΝΑΙ Ο ΕΠΙΣΗΜΟΣ ΕΝΟΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΝΑΟΣ ΤΡΙΚΛΙΤΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΝΑΞΟ.ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΟ ΜΑΡΜΑΡΙΝΟ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ ΤΟΥ.
Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΕΙΤΑΙ ΠΕΡΙΠΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
Η ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΕΓΓΡΑΦΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΑΟ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΕ ΕΓΓΡΑΦΟ ΤΟΥ 1544 ΜΕ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΠΑΠΑ ΙΑΚΩΒΟ ΔΑΤΖΗ [ΔΕΤΣΗ]
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΩΣΗ ΠΡΩΤΑ ΚΤΙΣΘΗΚΕ ΤΟ ΜΕΣΑΙΟ ΚΛΕΙΤΟΣ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ,ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟ ΔΕΞΙ ΚΛΕΙΤΟΣ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ 1757 ΤΟ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΚΛΕΙΤΟΣ Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ.

ΣΟΚΑΚΙ.1

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ο Αγροτουρισμός είναι μια ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και πολυδραστηριότητας στον αγροτικό χώρο.
ΓενικάΑγροτουρισμός είναι η παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων που αποσκοπεί στην οικονομική και την κοινωνική αναβάθμιση των αγροτικών περιοχών και γενικότερα της υπαίθρου, με την ανάδειξη και στήριξη:
της ήπιας και μικρής κλίμακας προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών
της τοπικής αγροτικής παραγωγής
της δημιουργίας και εμπορίας παραδοσιακών προϊόντων
του πολιτιστικού και φυσικού πλούτου της κάθε περιοχής
Ποιους ενδιαφέρειΑπό την άποψη αυτή, η ανάπτυξη του Αγροτουρισμού, ενδιαφέρει κυρίως τους παρακάτω φορείς / επιχειρήσεις:
Παραδοσιακά Καταλύματα
Παραδοσιακά εστιατόρια και καφενεία
Παραγωγούς και εμπόρους τοπικών προϊόντων
Επιχειρήσεις δραστηριοτήτων
Μουσεία κάθε είδους
Συλλόγους (Πολιτιστικούς, Φυσιολατρικούς, Ορειβατικούς, κλπ)
Συνεταιρισμούς (Γυναικείους, Αγροτικούς κλπ)
Τοπική αυτοδιοίκηση
Σχολεία / Εκπαιδευτικά Ιδρύματα
Όμως ενδιαφέρει επίσης τον κάθε κάτοικο και επαγγελματία της περιοχής στην οποία αναπτύσσεται μια Αγροτουριστική δραστηριότητα καθώς:Στον Αγροτουρισμό ο τουρίστας είναι επισκέπτης, φίλος, θαυμαστής του τόπου, είναι ένας «φιλοξενούμενος», ένας ταξιδιώτης που αναζητά τα μυστικά, την αυθεντικότητα και την ομορφιά του, εστιάζοντας στην ήσυχη ζωή, τη φυσική κληρονομιά και όλα όσα μοναδικά και ξεχωριστά έχει να προσφέρει ο κάθε προορισμός.
Ολόκληρη η φιλοσοφία του Αγροτουρισμού βασίζεται στη διαπροσωπική, ανθρώπινη, άμεση και φιλόξενη σχέση μεταξύ του κατοίκου της υπαίθρου και του επισκέπτη. Για το λόγο αυτό φέρνουμε τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση, με την καλλιέργεια της γης, την περισυλλογή του καρπού, με τους ανθρώπους της περιοχής μας Ο επισκέπτης μαθαίνει να φτιάχνει στον αργαλειό, να κεντάει, να παρατηρεί τα ζώα και τα πουλιά, να δοκιμάζει το κρασί και το τσίπουρο, να συμμετέχει στην παραγωγή τους, να καταλαβαίνει τη σωστή ώρα του τρύγου, τη γεύση, το άρωμα, το χρώμα του κρασιού της περιοχής μας, τη χρήση του κρόκου, τη διαφορά στις ποικιλίες του μελιού, τη διαδικασία και επιλογή κατά την περισυλλογή των μανιταριών ή των κάστανων.
Του προτείνουμε δασώδη μονοπάτια, γαλήνιες λίμνες και ορμητικά ποτάμια, του προσφέρουμε την δυνατότητα για αθλήματα περιπέτειας (extreme sports) και τον ξεναγούμε σε παλιές εκκλησιές και μοναστήρια, πέτρινα γεφύρια και αρχαιολογικά ευρήματα, τον προσκαλούμε να συμμετάσχει σε τοπικά πανηγύρια, γιορτές, έθιμα.
Από την έκδοση «Επιχειρήστε αγροτουριστικά - Πώς να οργανώσετε τη δική σας αγροτουριστική επιχείρηση» Βιβλίο – Οδηγός της ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΕ. Συγγραφέας: Στέλλα Ασκέλη, Εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ (2005).
Αγροτουριστικά ΝέαΓια περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον Αγροτουρισμό - Τουρισμό Υπαίθρου μπορείτε να συμβουλευθείτε:
Επενδυτικός και Επιχειρηματικός Οδηγός
Αγροτουριστικά Νέα από την Αγροτουριστική ΑΕ

ΑΡΧΕΣ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΑΣ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΑΜΑΡΙΩΝΑ

Στην βορειοανατολικη πλευρα του χωριου μας βρισκεται το ιστορικο Δημοτικο Σχολείο του Δαμαριώνα.Ο θεμέλιος λίθος του τοποθετήθηκε στις 31 Ιουλίου 1927 και η αποπεράτωση του έγινε το 1931. Οι τότε συγχωριανοί μας, φιλομαθείς και φιλοπρόοδοι, αγρότες κατά το πλείστον, με πρόεδρο τον αείμνηστο Παντελή Κεφαλληνιάδη, κατάλαβαν την αξία του σχολείου, γι’ αυτό και έχτισαν με τα δικά τους μέσα και τη δική τους προσωπική εργασία δυο αιθουσες, ώστε τα παιδιά τους, που μέχρι τότε φοιτούσαν στο Δημοτικό Σχολείο του Χαλκίου, να ζήσουν ένα πιο φωτεινό μέλλον από το δικό τους. Ο πρώτος δάσκαλος που δίδαξε στο σχολείο του Δαμαριώνα λεγόταν Κατσούρης.

Από τότε το Δημοτικό Σχολείο Δαμαριώνα έγραψε τη δική του ιστορία. Γνώρισε μέρες δόξας με διακόσιους περίπου μαθητές, που, έστω κι αν δεν είχαν οι περισσότεροι ψωμί να φάνε, είχαν όρεξη για μόρφωση.
Γιατροί, δικηγόροι, καθηγητές Πανεπιστημίου, στρατηγοί δικαστικοί, Ιεράρχες κ.ά. έχουν στα θρανία του, φωτισμένοι δάσκαλοι έχουν διδάξει σ’ αυτό με προεξάρχοντα τον αείμνηστο Στέλιο Παραρά.

Στα μέσα περίπου του περασμένου αιώνα 1958 προσετεθη και τριτη αιθουσα δωρεα της Παναγιωτας Δετση εις μνημη του συζυγου της Βασιλειου κι αντικαταστάθηκε η κεραμιδένια σκεπή του κτηρίου με πλάκα μπετόν αρμέ και τα σχολιαρόπουλα με τους δασκάλους τους στεγάστηκαν τότε σε διάφορα σπίτια του Δαμαριώνα.
Ο καταλύτης χρόνος, όμως, δημιούργησε πριν μερικά χρόνια πρόβλημα στην τοιχοποιΐα του κτηρίου με αποτέλεσμα να μεταστεγαστούν τα παιδιά στο κτήριο του Δημοτικού Διαμερίσματος Δαμαριώνα.
Οι εργασίες αποκατάστασης και επέκτασης του κτηρίου του σχολείου έχουν αρχίσει και οι προβλέψεις είναι ότι θα έχουν ολοκληρωθεί μέσα στο 2008.

Κι έτσι πλέον το Δημοτικό Σχολείο Δαμαριώνα ολοκαίνουργιο, σύγχρονο και ασφαλές με εξαίρετους δάσκαλους θα συνεχίσει τον παιδευτικό του ρόλο στους αιώνας των αιώνων για το καλό του αγαπημένου μας χωριού, του Δαμαριώνα.

Η ΒΡΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΡΣΥΝΟΥ

Η ΒΡΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΡΣΙΝΟΥ

ΤΟ 2008 ΤΟ ΠΟΥΛΙ ΠΕΤΑΞΕ...

ΑΓΙΟΣ ΘΑΛΑΛΑΙΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ΔΑΜΑΡΙΩΝΑΣ
Το αγαπηµένο παραδοσιακό χωριό

Στην καρδιά της Νάξου, σκαρφαλωµένο στους πρόποδες της οµώνυµης Ράχης ανάµεσα σε ελιές και αµπέλια, βρίσκεται το πανέµορφο χωριό του Δαµα­ριώνα. Σε αυτό το µέρος του νησιού ο χρόνος φαίνεται πως άφησε αναλλοίωτη την κυκλαδί­τικη ταυτότητα και παράδοση ξεπηδώντας µέσα από τα πλακό­στρωτα καλντερίµια και στιαστά, τα κάτασπρα σπίτια και εκκλη­σιές, µε την ψυχή των κατοίκων του.
Ο επισκέπτης έχει την ευκαι­ρία να ξαποστάσει στον παχύ ίσκιο του αιωνόβιου πλάτανου στην κεντρική πλατεία του χω­ριού, την Ποτηρού, που περιτρι­γυρίζεται από µια σειρά παµπά­λαιων πηγαδιών. Να δώσει φόρο τιµής στο Ηρώο των πεσόντων, στην είσοδο του χωριού και στην µαρµάρινη προτοµή του Φιλικού Δαµαριωνίτη Ιωάννη Παπαρρη­γόπουλου, στο προαύλιο της κεντρικής εκκλησίας του χω­ριού, το Χριστό.
Μπορεί επίσης να απολαύσει τις ευωδιές της καταπράσινης φύσης που περι­βάλλει το χωριό, ακούγοντας τους νοσταλγικούς ήχους από τα κουδούνια των κοπαδιών, ολό­γυρα στις ράχες. Η συµπαγής µάζα των σπιτιών, που κλιµακω­τά στριµώχνουν το ένα το άλλο, µε τα στενά δροµάκια και τα πουντιά, δεν θα συνέπαιρναν ίσως τόσο τον επσκέπτη, εάν δεν συνδυάζονταν µε τη διάθεση των κατοίκων του να το διατηρούν καθαρό µε τα ασπρισµένα σπίτια και τις περιποιηµένες αυλές. Στον κεντρικότερο δρόµο του χωριού συναντούµε και το λα­ογραφικό µουσείο µε πολλά κει­µήλια της περιοχής.
Σύµφωνα µε την παράδοση, το χωριό πήρε το όνοµά του από την Δάµαρις την Αθηναία που µμαζί µε τον 'Αγιο Διονύσιο πρώτοι πίστεψαν στο χριστιανισμό. Η Δάμαρις δίδαξε αργότερα στους Δαμαριωνίτες το χριστιανισμό και αυτοί για να την τιμήσουν, χάρισαν το όνομά της στο χωριό τους. Από τότε η ζωή τους είναι άμεσα δεμένη με το θρησκευτικό στοιχείο- πράγμα που φαίνεται από τις αµέτρητες εκκλησιές και εξωκλήσια - από το οποίο και αντλούν δύναµη να ανταπεξέλθουν στις µεγάλες α­παιτήσεις της αγροτικής ζωής.
Στο Δαµαριώνα υπάγονται ακόµα τα χωριά Βουρβουριά και Δαµαλάς. ΟΙ περιοχές τους απλώνονται ολό­γυρα στον κάµπο της Τραγαίας, µέχρι το Φιλώτι, ενώ νότια ανά­µεσα από την Αθαλασσά, το Μερσινό και τον κάµπο του Μπούζη, φτάνουν µέχρι την Αγιασσό, η οποία και αποτελεί το θαλάσσιο θέρετρο του χωριού.
Λέγεται ότι η αρχική θέση του χωριού ήταν στην Αγιασσό, αλλά οι συχνές επιδροµές των πειρα­τών τους οδήγησαν σταδιακά στη σηµερινή τοποθεσία.
Βασική ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτρο­φία. Τα πολλά λιοτρίβια φανε­ρώνουν τη µεγάλη παραγωγή λαδιού που είχε κάποτε το χω­ριό. Σήµερα λειτουργεί µόνο ένα, που είναι και το πιο σύγχρονο του νησιού. Εξίσου µεγάλη είναι και η παραγωγή τυριού, λόγω των µεγάλων εκτάσεων βοσκοτό­πων καθώς και βελανιδιών, από το µεγάλο παλιό δάσος µε τις βελανιδιές, στη Ράχη.
Αξιοζήλευτη είναι η δράση του χωριού µέσα από τους αιώ­νες για να διατηρηθεί ελεύθερο και τιµηµένο. Μια σειρά από µεγάλα ονόµατα, αλλά και α­πλός κόσµος, που σήκωσαν το ανάστηµά τους µπροστά σε άνι­σες δυνάµεις επιδροµέων, απο­δεικνύουν ότι το πνεύµα του Δαµαριωνίτη δεν σηκώνει δεσµά και καταπιέσεις, και παρά τις ταλαιπωρίες και περιπέτειες, πα­ραµένει αναλλοίωτο και ελεύθε­ρο.
Πολλοί έχουν ξενιτευτεί και έχουν αναζητήσει την τύχη τους σε άλλες γωνιές του κόσμου έχοντας διαπρέψει σε όλους τους τομείς της ζωής. Κάποιο μέρος όμως της καρδιάς τους παραμένει εκεί, στα πάτρια εδάφη στη γεννέτειρα γη που αγαπούν, σέβονται και επισκέπτονται σε κάθε ευκαιρία.

Νικόλαος Ι. Δέτσης

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΝΑΞΟΥ

Η ακτογραφία της Νάξου δεν παρουσιάζει κολπώσεις ανεπτυγμένες ούτε ασφαλείς φυσικούς λιμένες και εξ αυτού του λόγου οι κάτοικοι ασχολούνται περισσότερο με γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες και πολύ λίγο με αλιευτικές.
Στο Β-ΒΑ. άκρο της νήσου υπάρχει ο ορμίσκος του Απόλλωνα που παρέχει μερική ασφάλεια στα πλοία, κυρίως από ΝΔ ανέμους. Προς Δ. η χερσόνησος Στελίς σχηματίζει τον όρμο του Αγ. Προκοπίου, προς τα βόρεια του οποίου βρίσκεται η ομώνυμη πόλη Χώρα και ο κύριος λιμένας της νήσου. Τα πρώτα λιμενικά έργα ξεκίνησαν το 1919 με την ένωση της νησίδας Παλάτια ή Στρογγύλης ή Βάκχου.
Τέλος προς Ν. υφίσταται ο ορμίσκος Πάνορμος που εξασφαλίζει τα πλοία από βορείους ανέμους.
Γενικά η Νάξος έχει σχήμα ωοειδές με γενικοτερο κεντρο του το χωριο Δαμαριωνας. Γεωφυσικά διακρίνεται στην ορεινή Νάξο (ανατολική και βόρεια) και στη πεδινή Νάξο (δυτική και νότια).

Μορφολογία εδάφους
Γεωλογικά η Νάξος αποτελεί ένα πλούσιο γεωλογικό πάρκο από κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα μη αξιοποιήσιμο ακόμη.
Τα πετρώματα αυτά είναι κυρίως κρυσταλλοπαγείς σχιστόλιθοι, γνεύσιοι και μάρμαρα σε εναλλασσόμενα στρώματα με όγκους γρανίτη, κοντά σχετικά στη πόλη της Νάξου και στο ΒΔ. τμήμα της νήσου.
Πετρώματα πλειστόκαινου περιόδου υπάρχουν στη χερσόνησο της Στυλίδας, κυρίως ψαμμίτες, καθώς και Β., ΒΑ. κοντά στις παράκτιες περιοχές της νήσου. Επίσης απαντώνται και πλούσια εκρηξιγενή πετρώματα κοντά στις Εγγαρές και αλλού. Εκτός όμως των μαρμάρων στο κέντρο και ΒΑ. κοντά στη Κόρωνο, υπάρχουν επίσης τα περίφημα κοιτάσματα σμύριδας.
Τη Νάξο κατατέμνει από Β. προς Ν. μία ορεινή ράχη σχεδόν ενιαία γυμνή και βραχώδης με υπέροχες γεωλογικές μορφές κυρίως στη κεντρική πλευρά της, κοντά στη Κεραμωτή και στη νότια, σχηματίζοντας δύο κορυφές (όρη) τον Ζα (ή Ζευς) και το όρος Κόρωνος.

ΔΑΜΑΡΙΩΝΑΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 557 κάτοικοι
ΕΚΤΑΣΗ: 32 km²
ΟΙΚΙΣΜΟΙ: η Αγιασσός, το Πυργάκι , η Βουρβουριά, ο Δαμαλάς
ΜΝΗΜΕΙΑ: Κάστρο Απαλίρου (Βυζαντινό), Πύργος Αθαλασσάς
Εκκλησίες: Αρκετές Βυζαντινές Εκκλησίες με Αγιογραφίες (Χριστού - Δαμαριώνας, Άη-Γιώργης - Δαμαριώνας, Αγ. Παρασκευή, Αγ. Κωνσταντίνος - Βουρβουριά, Άη Γιώργης, Παναγία Σπηλιά - Μερσινό, Άη Γιάννης - Ροαλίδια, Άη Γιώργης - Λαθρίνο, Άη Γιάννης - Αδησαρού, Παναγία Γιαλούς - Αγιασσό)
Μονές: Μονή - Πύργος Τίμιου Σταυρού, Μοναστήρι Καλορίτσας.
Μουσείο: Λαογραφικό, αναπαλαιωμένο ελαιοτριβείο (Δαμαλάς)
Πανηγύρια- Γιορτές: 20\07 Προφήτη Ηλία (ανάβαση), 06\08 Χριστού, 08\09 Θεοσκέπαστης,14\09 Τίμιου Σταυρού, 22\04 Αγ. Γεωργίου, 20\05 Αγ. Θαλέλαιου.
Μικρό, παραδοσιακό χωριό ο Δαμαριώνας, χτισμένο στον κάμπο της Τραγαίας, κρυμμένο ανάμεσα στους ελαιώνες. Οι κάτοικοι του έχουν διατηρήσει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τα σπίτια είναι κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο, στενά σοκάκια με καμάρες και στιαστά, οδηγούν στις μικρές πλατείες του χωριού. Μέσα στο χωριό συναντάμε και σπίτια νεοκλασικά.
Μαρτυρίες αναφέρουν ότι η αρχική θέση του χωριού ήταν στην Αγιασσό (που σήμερα είναι το επίνειο του), αλλά λόγω των συχνών επιδρομών των πειρατών μεταφέρθηκε σταδιακά στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα. Το χωριό ονομάστηκε έτσι από την Δαμαρίς την Αθηναία, η οποία σύμφωνα με την παράδοση, μαζί με τον Άγιο Διονύσιο πίστεψαν πρώτοι στο Χριστιανισμό, και εκείνη είναι που δίδαξε αργότερα τη νέα θρησκεία στους κατοίκους. Εκείνοι για να την ευχαριστήσουν έδωσαν το όνομα της στο χωριό τους.

ΔΑΜΑΡΙΩΝΑΣ