ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

ΔΑΜΑΡΙΩΝΑΣ
Το αγαπηµένο παραδοσιακό χωριό

Στην καρδιά της Νάξου, σκαρφαλωµένο στους πρόποδες της οµώνυµης Ράχης ανάµεσα σε ελιές και αµπέλια, βρίσκεται το πανέµορφο χωριό του Δαµα­ριώνα. Σε αυτό το µέρος του νησιού ο χρόνος φαίνεται πως άφησε αναλλοίωτη την κυκλαδί­τικη ταυτότητα και παράδοση ξεπηδώντας µέσα από τα πλακό­στρωτα καλντερίµια και στιαστά, τα κάτασπρα σπίτια και εκκλη­σιές, µε την ψυχή των κατοίκων του.
Ο επισκέπτης έχει την ευκαι­ρία να ξαποστάσει στον παχύ ίσκιο του αιωνόβιου πλάτανου στην κεντρική πλατεία του χω­ριού, την Ποτηρού, που περιτρι­γυρίζεται από µια σειρά παµπά­λαιων πηγαδιών. Να δώσει φόρο τιµής στο Ηρώο των πεσόντων, στην είσοδο του χωριού και στην µαρµάρινη προτοµή του Φιλικού Δαµαριωνίτη Ιωάννη Παπαρρη­γόπουλου, στο προαύλιο της κεντρικής εκκλησίας του χω­ριού, το Χριστό.
Μπορεί επίσης να απολαύσει τις ευωδιές της καταπράσινης φύσης που περι­βάλλει το χωριό, ακούγοντας τους νοσταλγικούς ήχους από τα κουδούνια των κοπαδιών, ολό­γυρα στις ράχες. Η συµπαγής µάζα των σπιτιών, που κλιµακω­τά στριµώχνουν το ένα το άλλο, µε τα στενά δροµάκια και τα πουντιά, δεν θα συνέπαιρναν ίσως τόσο τον επσκέπτη, εάν δεν συνδυάζονταν µε τη διάθεση των κατοίκων του να το διατηρούν καθαρό µε τα ασπρισµένα σπίτια και τις περιποιηµένες αυλές. Στον κεντρικότερο δρόµο του χωριού συναντούµε και το λα­ογραφικό µουσείο µε πολλά κει­µήλια της περιοχής.
Σύµφωνα µε την παράδοση, το χωριό πήρε το όνοµά του από την Δάµαρις την Αθηναία που µμαζί µε τον 'Αγιο Διονύσιο πρώτοι πίστεψαν στο χριστιανισμό. Η Δάμαρις δίδαξε αργότερα στους Δαμαριωνίτες το χριστιανισμό και αυτοί για να την τιμήσουν, χάρισαν το όνομά της στο χωριό τους. Από τότε η ζωή τους είναι άμεσα δεμένη με το θρησκευτικό στοιχείο- πράγμα που φαίνεται από τις αµέτρητες εκκλησιές και εξωκλήσια - από το οποίο και αντλούν δύναµη να ανταπεξέλθουν στις µεγάλες α­παιτήσεις της αγροτικής ζωής.
Στο Δαµαριώνα υπάγονται ακόµα τα χωριά Βουρβουριά και Δαµαλάς. ΟΙ περιοχές τους απλώνονται ολό­γυρα στον κάµπο της Τραγαίας, µέχρι το Φιλώτι, ενώ νότια ανά­µεσα από την Αθαλασσά, το Μερσινό και τον κάµπο του Μπούζη, φτάνουν µέχρι την Αγιασσό, η οποία και αποτελεί το θαλάσσιο θέρετρο του χωριού.
Λέγεται ότι η αρχική θέση του χωριού ήταν στην Αγιασσό, αλλά οι συχνές επιδροµές των πειρα­τών τους οδήγησαν σταδιακά στη σηµερινή τοποθεσία.
Βασική ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτρο­φία. Τα πολλά λιοτρίβια φανε­ρώνουν τη µεγάλη παραγωγή λαδιού που είχε κάποτε το χω­ριό. Σήµερα λειτουργεί µόνο ένα, που είναι και το πιο σύγχρονο του νησιού. Εξίσου µεγάλη είναι και η παραγωγή τυριού, λόγω των µεγάλων εκτάσεων βοσκοτό­πων καθώς και βελανιδιών, από το µεγάλο παλιό δάσος µε τις βελανιδιές, στη Ράχη.
Αξιοζήλευτη είναι η δράση του χωριού µέσα από τους αιώ­νες για να διατηρηθεί ελεύθερο και τιµηµένο. Μια σειρά από µεγάλα ονόµατα, αλλά και α­πλός κόσµος, που σήκωσαν το ανάστηµά τους µπροστά σε άνι­σες δυνάµεις επιδροµέων, απο­δεικνύουν ότι το πνεύµα του Δαµαριωνίτη δεν σηκώνει δεσµά και καταπιέσεις, και παρά τις ταλαιπωρίες και περιπέτειες, πα­ραµένει αναλλοίωτο και ελεύθε­ρο.
Πολλοί έχουν ξενιτευτεί και έχουν αναζητήσει την τύχη τους σε άλλες γωνιές του κόσμου έχοντας διαπρέψει σε όλους τους τομείς της ζωής. Κάποιο μέρος όμως της καρδιάς τους παραμένει εκεί, στα πάτρια εδάφη στη γεννέτειρα γη που αγαπούν, σέβονται και επισκέπτονται σε κάθε ευκαιρία.

Νικόλαος Ι. Δέτσης