Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣΣτην καρδιά του εύφορου υψίπεδου του Σαγκριού, στη θέση Γυρουλας, εδώ και αιώνες βρίσκεται ένας ναός μνημειακής ιωνικής αρχιτεκτονικής αφιερωμένος στην θεά Δήμητρα και στην Κόρη της Περσεφόνη.
Μόλις πρόσφατα αναδεικνύθηκε και αποκατασταθηκε με την υποδειγματική δουλειά του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Εφορείας Αρχαιοτήτων.
Η πρωτοβουλία αυτή είναι μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής που στόχο έχει να θέσει στη διάθεση του κοινού τα αποτελέσματα του σημαντικού ερευνητικού και ανασκαφικού έργου που πραγματοποιείται σήμερα στο Αιγαίο, μέσα από τη δημιουργία οργανωμένων αρχαιολογικών χώρων.
Πρόκειται για έναν αρχαϊκό ναό που τεκμηρειώνει μια ιδιαίτερα σημαντική
πολιτιστική προσφορά της Νάξου σε παγκόσμιο επίπεδο, τη δημιουργία δηλαδή της μαρμάρινης νησιώτικης ιωνικής αρχιτεκτονικής.
Το οικοδόμημα χρονολογείται στα χρόνια που τύραννος στη Νάξο ήταν ο Λύγδαμις (περίπου 530-520 π.Χ.), ένας φιλόδοξος πολιτικός που σκοπό είχε να αφήσει έργα ισάξια με εκείνα του Αθηναίου φίλου του Πεισίστρατου. Ξεκίνησε ένα φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα, που περιλάμβανε το μεγάλο ναό του Απόλλωνα στο νησάκι του λιμανιού της Νάξου (η "Πορτάρα" στα Παλάτια, τον οποίο δεν κατάφερε να ολοκληρώσει γιατί έπεσε η τυραννία), το ιερό των Υρίων, στη θέση Λειβάδι για τη λατρεία του Διόνυσου, και το ναό της Δήμητρας στην ενδοχώρα του νησιού.
Και τα τρία θα χτίζονταν εξ' ολοκλήρου από Ναξιώτικο μάρμαρο, ακόμη και η σκεπή, αλλά μόνο στο ναό της Δήμητρας έχουν διασωθεί οι μαρμάρινοι δοκοί
και ορισμένα μαρμάρινα κεραμίδια. Το οικοδόμημα είναι τύπου τελεστηρίου,
υπόστηλης δηλαδή αίθουσας που χρησίμευε για συγκεντρώσεις μυστηριακών
τελετών. Είναι ένα κτίριο τετράγωνης κάτοψης, με εσωτερική σειρά από
πέντε ιωνικού ρυθμού κίονες, των οποίων τα διαφορετικά ύψη ακολουθούσαν την κλίση της στέγης (τολμηρή λύση για την εποχή του!) και χώριζαν το σηκό σε δύο κλίτη. Δύο μνημειώδεις θύρες (ανάλογες της "Πορτάρας") ανοίγονται στη νότια πλευρά, ενώ μπροστά τους εκτείνεται πρόναος με πεντάστυλη ιωνική πρόσοψη.
Η μεγάλη αξία του ευρήματος αυτού βρίσκεται στο ότι πρόκειται για ένα
σπάνιο ολομάρμαρο ναό, του οποίου το αρχαίο υλικό σώζεται σε ποσοστό
άνω του 50%. Το γεγονός αυτό, σε συνδιασμό με την πρώιμη εποχή και τον
τόπο κατασκευής του, το καθιστούν σημαντική πηγή γνώσης της αρχαίας
αρχιτεκτονικής.
Παρέχει μοναδικές πληροφορίες για τη δομή της μαρμάρινης
στέγης, τις πρώιμες μορφές του ιωνικού ρυθμού, τις καμπυλότητες και τις
οπτικές διορθώσεις, ανάλογες με αυτές του Παρθενώνα, που εδώ εντοπίζονται
έναν αιώνα πιο πριν! Πρόκειται για ένα από τα λίγα οικοδομήματα της
αρχαίας εποχής σε παγκόσμια κλίμακα, που σώζονται με τόση πληρότητα.
Τα ευρήματα δείχνουν ότι στο ναό αυτό λατρεύονταν η θεά της γεωργίας Δήμητρα με την κόρη της Περσεφόνη, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την
επιλογή της τοποθεσίας που χτίστηκε, μιας και στην κοιλάδα αυτή ζούσε
κατά την αρχαιότητα, όπως και σήμερα, αγροτικός πληθυσμός διασπαρμένος
σε μικρές εγκαταστάσεις. Η λατρεία των χθόνιων αυτών θεοτήτων σκοπό
είχε να εξασφαλίσει την ευφορία της γης.
Η Δήμητρα, κόρη του Κρόνου και της Ρέας, ήταν για τους αρχαίους
Έλληνες η μεγάλη θεά της γεωργίας (Δη = γη + Μήτηρ = μητέρα). Ήταν
υπεύθυνη για την καρποφορία της γης και προστάτευε τις καλλιέργειες,
ιδιαιτέρως του σιταριού, της βασικής ανθρώπινης τροφής. Γι' αυτό το λόγο
και τα ιερά της τα βρίσκουμε σε αγροτικές, απρόσιτες περιοχές.
Η καρποφορία και ο μαρασμός της φύσης κατά τη διάρκεια του έτους,
εκφράστηκαν μέσα από έναν εξαιρετικό μύθο, που διασώθηκε στον ομηρικό
Ύμνο προς τη Δήμητρα. Σύμφωνα με αυτόν η Δήμητρα είχε αποκτήσει με το
Δία μία πολύ όμορφη κόρη, την Περσεφόνη. Η ομορφιά της θάμπωσε το θεό
του Κάτω Κόσμου Πλούτωνα, ο οποίος αποφάσισε να την κλέψει και να την
πάρει μαζί του στο σκοτεινό βασίλειο.
Τρομαγμένη εκείνη από την απαγωγή
άρχισε να φωνάζει τόσο δυνατά, που η κραυγή της έφτασε στα αυτιά της
μητέρας της. Η Δήμητρα έτρεξε συγκλονισμένη να τη βρει και για εννέα
μερόνυχτα έψαξε παντού χωρίς αποτέλεσμα. Όμως ο Ήλιος που τα βλέπει
όλα, την πληροφόρησε για την αρπαγή της κόρης της από τον Άδη και τότε
εκείνη πικραμένη για την αδιαφορία του Δία εγκατέλειψε τον Όλυμπο.
Ήταν θλιμένη και οργισμένη και μαζί της μαράζωνε και ολόκληρη η γη.
Τα χωράφια ξεράθηκαν, τα λουλούδια μαράθηκαν και οι καρποί σάπισαν. Οι
άνθρωποι άρχισαν να πεθαίνουν από την πείνα και οι θεοί φοβήθηκαν ότι η
ανθρωπότητα θα καταστρεφόταν. Τότε ο Δίας έστειλε τον Ερμή στον
Πλούτωνα και τον παρακάλεσε να αφήσει την Περσεφόνη ελεύθερη. Ο
Πλούτωνας δέχθηκε και η Περσεφόνη γύρισε στη μητέρα της. Αμέσως όλα
τα λουλούδια άνθισαν και οι αγροί γέμισαν με στάχυα και καρπούς. Η γη
θα συνέχιζε να καρποφορεί για οκτώ μήνες, όσο η Κόρη θα έμενε με τη
Μητέρα της. Τους υπόλοιπους τέσσερις μήνες θα κατέβαινε στον Κάτω Κόσμο
για να ενωθεί με τον Άδη και να δημιουργήσει μαζί του τις υπόγειες δυνάμεις
που θα προετοίμαζαν την ευφορία του εδάφους.
Το αρχαιολογικό έργο άρχισε το 1949 όταν ο Νικόλαος Κοντολέων, πρωτοπόρος ερευνητής της Νάξου, εντόπισε τα καλά σωζόμενα λείψανα του
αρχαίου ιερού. Έκτοτε, ο χώρος αναστηλώθηκε, κατασκευάσθηκε οδός προσπέλασης από το χωριό Σαγκρί, όπως και πλακόστρωτη πρόσβαση για τους πεζούς και έχει ξεκινήσει η διαδικασία κατασκευής μουσειακής αποθήκης για τα ευρήματα. Το βράδυ της 26ης Αυγούστου ο χώρος αποδόθηκε στο κοινό με μία
μεγαλοπρεπή τελετή.
Παρόντες στα εγκαίνια, εκτός από τους δύο περίπου χιλιάδες Ναξιώτες οι
οποίοι από την πρώτη στιγμή αγκάλιασαν με ζεστασιά το μνημείο, ήταν από
πλευράς επισήμων ο κ. Ν.Σηφουνάκης υπουργός Αιγαίου, η κ. Ε. Παπαζώη αναπληρώτρια υπουργός Εξωτερικών, ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, η κ. Λ. Μενδώνη Γενική Γραμματέας του ΥΠΠΟ,
καθώς και εκπρόσωποι από τις τοπικές αρχές. Όλοι εξήραν στις ομιλίες τους τις εργασίες των αρχαιολόγων και τόνισαν το ζωτικό ρόλο που παίζει το Αιγαίο στον Πολιτισμό.
Παράλληλα με την αναστήλωση του αρχαίου ναού της Δήμητρας και Κόρης
αποκαταστάθηκε και ο χριστιανικός ναός τύπου βασιλική, που έχει χτιστεί στον ίδιο χώρο, και είναι αφιερωμένος στον Αϊ-Γιάννη.
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου